Rys historyczny

Synagogę tę, nazywaną potocznie bożnicą Ajzyka, ufundował bogaty kupiec Izaak Jakubowicz (Ajzyk reb Jekeles), który przez lata był seniorem gminy żydowskiej i wysoko cenionym bankierem (jego to imieniem nazwano ulicę biegnącą wzdłuż tejże bożnicy). Według napisów na ścianach synagogi myśl tej zbożnej fundacji podsunęła mu żona Brajndla. 30 kwietnia 1638 r. Jakubowicz uzyskał od króla Władysława IV stosowne pozwolenie. Budowę jednak musiano wstrzymać na skutek protestów proboszcza parafii kościoła Bożego Ciała, przeora klasztoru Kanoników Laterańskich, księdza Marcina Kłoczyńskiego. Swój sprzeciw argumentował on bliskością ulicy, na której mieszkali chrześcijanie, w związku z czym mogło zdarzyć się, iż kapłani niosąc Najświętszy Sakrament przejdą koło synagogi. Izaak Jakubowicz zdołał jednak przekonać biskupa krakowskiego Jakuba Zadzika o celowości wybudowania nowej synagogi i w 1644 r. nastąpiła jej uroczysta inauguracja. W rezultacie powstała największa i w przeszłości najwspanialej wyposażona z kazimierskich bożnic.

Niestety podczas potopu szwedzkiego bożnicę obrabowali Szwedzi, a podczas zarazy w roku 1679 jej opiekunowie uciekli, zabierając wyposażenie do synagogi w Opatowie, skąd już nie wróciło w całości. Przed bożnicą rozpościerał się obszerny plac, na którym do 1939 r. znajdowało się targowisko rybne, charakterystyczny i często fotografowany element pejzażu żydowskiej dzielnicy na Kazimierzu. W czasie okupacji hitlerowskiej synagoga została kompletnie ograbiona i zniszczona. W 1946 r. planowano zamienić ją na kościół. Nad wnęką gdzie dawniej ustawiona była Święta Arka zawieszono krzyż, później jednak odstąpiono od tego pomysłu. W latach 50-tych synagogę przejął Związek Artystów Polskich z przeznaczeniem na pracownie rzeźbiarskie. Związek opuścił ją w latach 70-tych, a synagoga, bez swojego gospodarza, zaczęła szybko popadać w ruinę. Obecny jej wygląd to wynik znakomitej konserwacji przeprowadzonej w latach 1983-95. W trakcie prac konserwatorskich odkryto bezcenną polichromię z XVII wieku, na którą składają się teksty modlitw odmawianych podczas poszczególnych świąt oraz nazwiska fundatorów poszczególnych inskrypcji.

Architektura

Synagoga Izaaka to potężna barokowa budowla salowa z arkadowym portalem od południa (od ulicy Izaaka) i z przepiękną wewnętrzną dekoracją sklepienną, przypisywaną warsztatowi znanego włoskiego sztukatora Jana Chrzciciela Falconiego. Potężne mury bożnicy, oszkarpowane w XVIII wieku, pozbawione są jakichkolwiek dekoracji, które mogłyby zapowiadać bogactwo, jakim charakteryzował się wystrój wewnętrzny synagogi, szczodrze uposażony przez swojego fundatora. Obszerne wnętrze bożnicy, wysokie na 14 metrów, a szerokie na 12 metrów, nakryte zostało bogato zdobionym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Objęło ono we wspólnej przestrzeni wysoką salę mężczyzn oraz, usytuowaną na piętrze, emporę dla kobiet, uznawaną za najokazalszą z istniejących w krakowskich wnętrzach. Do sali dla kobiet (ezrat naszim), oddzielonej ażurową ścianą z pięcioma arkadami, prowadzą zewnętrzne schody po obu stronach głównego wejścia, łączące się nad nim w rodzaj loggi. Wejście to oddziela od ulicy niewielki dziedziniec. Bożnica zawiera liczne zapożyczenia stylistyczne z krakowskich budowli sakralnych. Uwagę zwraca wczesnobarokowa szafa ołtarzowa (aron hakodesz) z ozdobną bramką w kutej w żelazie kracie otaczającej platformę ze schodami przed arką. Po obu stronach szafy ołtarzowej odtworzone zostały krótkie teksty modlitw z porządku błogosławieństwa kapłańskiego, a na ścianie południowej, w sąsiedztwie empory dla kobiet, obszerny tekst modlitwy z porządku czytania Tory w święta uroczyste.

Na dzień dzisiejszy...

Obecnie synagoga jest miejscem realizacji autorskiego projektu Dominika Dybka, projektu, którego celem jest przybliżenie zaginionego świata Żydów krakowskich, poprzez projekcje filmów dokumentalno-historycznych, spotkania, koncerty muzyki żydowskiej oraz wystawy. Od 1995 r. w bożnicy znajduje się Centrum Edukacji Żydowskiej. Od 1997 r. synagoga jest udostępniana krakowianom i turystom, którzy mogą w jej niezwykłym wnętrzu obejrzeć archiwalne filmy o życiu Żydów w przedwojennym Krakowie i o ich zagładzie w czasie II wojny światowej.

Ciekawostki

Po otwarciu synagogi w 1644 r. znalazło się kilku chętnych, którzy postanowili obrabować świątynię żydowską. O zamyśle tym doniesiono Ajzykowi, który poradził się w tej sprawie mądrego i doświadczonego rabina Hellera. Rabin nakazał zamknąć bramę Miasta Żydowskiego i bramy domów, a 26 Żydów ubrał w białe koszule i gdy od strony cmentarza pojawili się napastnicy - zobaczyli idących ku nim powstałych z grobów zmarłych w białych szatach. Napastników ogarnął taki strach, że czym prędzej uciekli i nigdy już nikt nie napadał na bożnicę Izaaka.
Z Ajzykiem reb Jekeles związana jest następująca legenda: żył on początkowo w straszliwej nędzy i we śnie tajemniczy głos nakazał mu udać się do Pragi i tam zajrzeć pod kamienny most przerzucony przez Wełtawę. Po długiej wędrówce dotarł on do Pragi i zajrzał pod most, wypatrując skarbu, lecz wówczas pojmali go żołnierze. Podczas przesłuchania Ajzyk opowiedział komendantowi żołnierzy swój sen. - Głupiś ty - powiedział komendant - bo mnie się śniło, że w Krakowie na Kazimierzu u jakiegoś Żyda jest pod piecem ukryty wielki skarb, a ten Żyd ma na imię Ajzyk. Nasz Ajzyk na takie dictum szybko wrócił do domu i rzeczywiście znalazł skarb pod własnym piecem.

Dreamlover