Rys historyczny

Tuż obok Wawelu, nad Wisłą, wznosi się niewielkie wzgórze z jurajskiego białego kamienia, zwane Skałką. Na niej wśród zieleni stoi barokowy kościół pw. św. Michała i zabudowania klasztorne oo. Paulinów. Wg legendy stała tu niegdyś świątynia pogańska i na jej miejscu zbudowano kościół romański pw. św. Michała Archanioła. W XIV w. król Kazimierz Wielki zbudował tu gotycką świątynię. Od 1472 r. opiekują się nią paulini, sprowadzeni na to miejsce przez kanonika Jana Długosza, który niebawem wzniósł im nowy kościół i klasztor. Na pocz. XVI w. przeor Stefan rozpoczął budowę kaplicy Św. Stanisława, w której wedle tradycji znajdował się pierwszy grób św. Stanisława, nawiedzany przez tłumy pielgrzymów. Na lata 1733-1751 przypada budowa barokowego kościoła na Skałce. Od 1740 budowę kościoła prowadził architekt Antoni Solari, któremu zawdzięczamy jego obecny wygląd, jak również detale architektoniczne. W stanie surowym świątynia była ukończona w 1742r., a jej konsekracja nastąpiła w 1751 r. W II poł. XIX w. świątynię skałeczną odnowiono. W 1880 architekt Teofil Żebrawski urządził w krypcie kościoła Groby Zasłużonych. Z kościołem na Skałce związana jest historia zmagania się dwóch potęg: świeckiej - reprezentowanej przez króla Bolesława Śmiałego i kościelnej - reprezentowanej przez biskupa krakowskiego Stanisława Szczepańskiego. W 1079 r. biskup został za zdradę stanu skazany przez króla na śmierć i ścięty, ale w konsekwencji król musiał opuścić kraj. Kościół uznał biskupa świętym i kanonizował go w 1253 r. Papież Innocenty IV jako podstawę kanonizacji przyjął cuda czynione nad grobem biskupa. Legenda mówi, że biskupa ścięto na Skałce i choć zwłoki spoczywają od 1089 r. w katedrze wawelskiej, Skałka jest miejscem jego kultu. Co roku w niedzielę po uroczystości św. Stanisława, która przypada na 8 maja, wyrusza z Wawelu tradycyjna procesja z relikwiami tegoż świętego

Architektura

Barokowa fasada kościoła pw. śś. Michała Archanioła i Stanisława na Skałce jest poprzedzona monumentalnymi schodami, które ujmują w dwa ramiona podejście do portalu głównego. W przyziemiu znajduje się wejście do Grobów Zasłużonych. Na stopniach schodów dostrzegamy nazwiska osób, które z końcem XIX wieku przyczyniły się finansowo do odnowienia Skałki. Otoczone kamienną balustradą schody prowadzą na przylegający do wejścia półkolisty taras, ozdobiony kamienną galerią, z której roztacza się wspaniały widok na klasztorne ogrody, najbliższe otoczenie Skałki, gotyckie kościoły Kazimierza i położoną za Wisłą starą zabudowę Podgórza. Monumentalna fasada kościoła, ozdobiona jest dwiema wysokimi wieżami, nakrytymi pięknymi, barokowymi hełmami (1762r.). Wyższe piętro zdobi trójkątny szczyt z rzeźbioną tarczą herbową zakonu paulinów. Na wierzchołku fasady widnieje symboliczna zbroja Michała Archanioła, pierwszego patrona skałecznego kościoła, zaś od strony Wisły, w zwieńczeniu ściany prezbiterium, znajdują się insygnia władzy biskupiej drugiego patrona - św. Stanisława.

Kościół jest trójnawową bazyliką, wzniesioną na planie prostokąta, z prezbiterium o szerokości równej nawie głównej. Wąskie nawy boczne tworzą szereg niewielkich kaplic z ołtarzami wykonanymi z czarnego marmuru. Główną nawę oraz prezbiterium nakryto kolebkowym sklepieniem z lunetami. Późnobarokowe ołtarze z posągami ozdobione są płaskorzeźbami i bogatymi dekoracjami ze stiuku. W ołtarzu głównym (1758-1761), ozdobionym sześcioma kolumnami korynckimi, czterema monumentalnymi rzeźbami aniołów i wykonaną ze stiuku glorią z Bogiem Ojcem i aniołami, znajduje się w centralnym miejscu obraz Tadeusza Kuntze, przedstawiający patrona świątyni Michała Archanioła, strącającego Lucyfera.

Po lewej stronie od wejścia, przy prezbiterium, znajduje się kaplica św. Stanisława z ołtarzem barokowym (1745), w którym mieści się wizerunek tegoż świętego. Ponadto na uwagę zasługuje pień, wedle tradycji zroszony krwią biskupa męczennika, a na ścianie za szklanym oculusem resztki stopni kamiennych ołtarza, przy którym święty poniósł śmierć. W kaplicy św. Stanisława znajduje się również popiersie Jana Długosza, odsłonięte w 1917 r., a ufundowane przez paulinów. Po stronie przeciwnej ulokowana jest kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej. Obok barokowego ołtarza znajdują się popiersia o. Augustyna Kordeckiego (1902), dzieło Toli Certowiczówny, oraz papieża Jana Pawła II (1981), dłuta Adama Wojnara, upamiętniające pobyt papieża na Skałce 8 czerwca 1979r. W 1984 r. w kościele przybyły dwa posągi - św. Kazimierza i bł. Królowej Jadwigi, także wykonane przez Adama Wojnara. W prezbiterium warto zwrócić uwagę na neobarokowe stalle z płaskorzeźbami Teofila Lenartowicza przedstawiającymi oblężenie Jasnej Góry przez Szwedów oraz o. Augustyna Kordeckiego przed królem Janem Kazimierzem. Wśród sprzętu liturgicznego uwagę zwraca piękna monstrancja "koralowa" z 1706 r., ufundowana przez prowincjała paulinów o. Konstantego Moszyńskiego, srebrna, pozłacana, przyozdobiona krzakiem koralowym z górną częścią w formie palmy, z figurą klęczącego św. Pawła Pustelnika, dekorowana gronami z korali i listkami oraz diamentami.

Krypta zasłużonych - Panteon Narodowy

Projekt utworzenia Grobów Zasłużonych w krypcie pod kościołem zrodził się w 1876 r., a jego pomysłodawcą był prof. Uniwersytetu Jagielońskiego Józef Łepkowski. W związku z przypadającą w 1880 r. 400. rocznicą śmierci Jana Długosza, poddał on myśl ponownego pogrzebu sławnego dziejopisarza. Obok wawelskiego panteonu - z grobami królów, biskupów i bohaterów narodowych, przybyła nowa krypta - sepulchrum Patriae, mająca mieścić szczątki osób najwybitniejszych w najnowszej historii polskiej kultury. Oprócz wielkiego kronikarza spoczywają tu uczeni, artyści, szczególnie zasłużeni dla polskiej nauki i kultury. Są to:

Wincenty Pol (1807-1872) - profesor geografii UJ, pamiętnikarz, wybitny poeta, (w 1881 r. przeniesiono jego prochy z Cmentarza Rakowickiego na Skałkę)
Lucjan Siemieński (1807-1877) - poeta, krytyk literacki i tłumacz (w 1881 r. prochy przeniesiono na Skałkę)
Józef Ignacy Kraszewski (1812-1887) - powieściopisarz, historyk, publicysta
Teofil Lenartowicz (1822-1893) - poeta i rzeźbiarz
Henryk Siemiradzki (1843-1902) - malarz
Stanisław Wyspiański(1869-1907) - malarz i poeta
Jacek Malczewski (1854-1929) - malarz
Karol Szymanowski (1882-1937) - muzyk
Ludwik Solski (1855-1954) - aktor
Tadeusz Banachiewicz (1882-1954) - astronom

Na początku minionego stulecia Józef Mikulski wymalował w krypcie secesyjną polichromię, wyobrażającą herby ziem polskich. Symbolicznie uczczono wielkiego uczonego Aleksandra Brücknera (zm. 1939), wmurowując w pięćdziesięciolecie jego śmierci tablicę w skałecznej krypcie.

Klasztor Paulinów

Za kościołem dostrzegamy zabudowania klasztoru Paulinów, który w obecnej formie pochodzi z lat 1633 - 1723 i sprawia wrażenie warownej budowli akcentowanej w narożach basztami alkierzowymi, zwieńczonymi barokowymi zgrabnymi hełmami. W klasztorze zachowało się kilka ozdobnych zabytkowych kamiennych portali. W ostatnich dwóch stuleciach budynek klasztorny zamieniany był okresowo przez władze zaborcze i okupacyjne m.in. na: lazaret i magazyn wojsk austriackich, więzienie dla studentów i eks-wojskowych, koszary, a w okresie II wojny światowej - pierwotnie na szpital wojskowy, a później na siedzibę Częstochowskiego Seminarium Duchownego. W klasztornych pomieszczeniach znajduje się wiele obrazów, z których stosunkowo nieliczne posiadają większą wartość artystyczną. W archiwum klasztoru zachowało się szereg cennych dokumentów, z pieczęciami królów polskich, potwierdzających nadania królewskie na rzecz tutejszego kościoła i klasztoru, liczne bulle papieskie, nadające odpusty kościołowi na Skałce. Do naszych czasów przetrwało ponad 500 rękopisów. Mimo represji władz zaborczych, wiele cennych dzieł, stanowiących nierzadko wartościowe pamiątki narodowe i nieocenione dokumenty historyczne, szczęśliwie ocalało. Klasztorna biblioteka jest wciąż powiększona o nowe nabytki i darowizny, należy do zasobniejszych księgozbiorów klasztornych Krakowa.

Sadzawka św. Stanisława

Przed zabudowaniami klasztornymi znajduje się sadzawka z XVII w. (zwana "Kropielnicą Polski" z barokowym pomnikiem św. Stanisława (I poł. XVIII w.). Wedle tradycji woda czerpana z tej sadzawki ma właściwości lecznicze, zwłaszcza dla oczu i chorób skórnych. Legenda powiada, że podczas siekania szczątków św. Stanisława jego palec wpadł do sadzawki i został połknięty przez rybę, którą później w cudowny sposób wyłowiono. W latach 1683 - 1684 sadzawkę odbudowano, poprzedzając zejście do niej portalem z herbem Korab, odnoszącym się do biskupa krakowskiego Józefa Zadzika, Wieniawą Długosza i godłem paulinów. W 1690 kamieniarz Jacek Napora ustawił w czterech narożach sadzawki piramidy. Z końcem XIX w. sadzawkę odrestaurowano. Położono wtedy nowe ocembrowanie, wzniesiono balustradę, piramidy stojące w narożach ustawiono na postumentach, ozdabiając je czterema orłami odlanymi w brązie.

Za sadzawką rozciągają się ogrody paulińskie. Zamyka je od strony północnej średniowieczny mur obronny miasta Kazimierza.

Dreamlover