Czas jest kategorią rozmaicie rozumianą w rożnych kręgach kulturowych. Wielość problematyki jego pojęć niemal dorównuje wielkości kultur. A pośród nich ulokował się kalendarz.
Już od starożytności trudno było sobie wyobrazić rejestr kolejnych zdarzeń bez możliwości usystematyzowania ich w czasie. Dlatego właśnie kalendarz zawsze odgrywał istotną rolę w dziejach każdej z cywilizacji.
Początkowo w rachubach czasu opierano się na cyklicznych wydarzeniach jak wylewy rzek czy przesilenia. Kalendarze obowiązujące wówczas oparte były na tzw. roku naturalnym. Jedynie izraelici jako pierwsi stworzyli i przyjęli linearną koncepcję czasu.
Uformowany podczas niewoli babilońskiej (VI w p.n.e.), kalendarz stał się niezmiernie ważny w życiu każdego religijnego Żyda. Według niego ustalano i obchodzono wszystkie święta.
Rachuba kalendarza zaczyna się, jak mówi tradycja, od szóstego dnia stworzenia, tj. od dnia, w którym Bóg stworzył człowieka. Ma to być 1 Tiszri 3761 przed Chrystusem.
Kalendarz żydowski jest kalendarzem księżycowo-słonecznym (lunisolarnym). Dzieli się na 12 miesięcy po 29-30 dni rozpoczynających się od nowiu (molad - narodziny księżyca). Ponieważ miesiąc księżycowy to czas ok. 29,5 dnia po zsumowaniu 12 miesięcy otrzymywano 354 dni. W ciągu 19 lat całego cyklu ( gdy to fazy księżyca przypadają ponownie na te same dni tygodnia) różnica ta urasta do 210 dni ,a więc do 7 trzydziestodniowych miesięcy. Dlatego Żydzi w ciągu tych 19 lat siedmiokrotnie dodają po jednym miesiącu (w 3,6,8,11,14,17 i 19 roku całego cyklu) Ten dodatkowy miesiąc nazywany jest Adar Bet lub Adar Szeni. Również dla zupełnego wyrównania rachunku dodaje się w miesiącach Chwszwan i Kislew po 1 dniu.
Miesiące kalendarza żydowskiego nie pokrywają się bezpośrednio z miesiącami kalendarza gregoriańskiego. Nowy rok żydowski rozpoczyna się jesienią w miesiącu Tiszri co bezpośrednio wskazuje na istnienie jeszcze starszego kalendarza , który był w użyciu i według którego rok rozpoczynał się wiosną w miesiącu Nisan. Miesiąc ten nosi w Biblii nazwe Abib i stanowi upamiętnienie wyjścia izraelitów z Egiptu (Wj 12,1).
Z czasem nazwa Abib została zastąpiona nazwą Nisan.
Tak więc jeśli chcemy obliczyć aktualny rok żydowski, należy dodać liczbę 3761 do bieżącego roku w kalendarzu gregoriańskim. Jednak z uwagi iż nowy rok żydowski rozpoczyna się jesienią, w pierwszych 7 miesiącach roku różnica wyniesie 3760 lat a w pozostałych 3761.
Nazwy 12 miesięcy pojawiają się w całości po raz pierwszy na aramejskich papirusach z Elefantyny.
- Pierwszym miesiącem jest Nisan. Rozpoczyna się na przełomie gregoriańskiego marca i kwietnia. W jego połowie obchodzone jest święto Pesach.
- Drugim - Ijar rozpoczynający się pod koniec kwietnia.
- Trzecim jest Siwan. Szóstego dnia tego miesiąca przypada święto Szawuot.
- Czwartym - Tamuz. Podczas jego trwania przypada 3 tygodniowy okres żałoby po zburzeniu Świątyni.
- Piąty - Aw.
- Szósty - Elul. Jest to okres rachunku sumienia przed nadchodzącym nowym rokiem.
- Siódmym - Tiszri. Według Talmudu właśnie w tym miesiącu nadejdzie Mesjasz. Pierwsze dwa dni to Rosz ha-Szana. Pierwsze 10 natomiast stanowi tzw. 10 Dni Pokuty. Po nich następuje Jom Kippur, 15 dnia święto Sukkot. 22 i 23 to święto Zamknięcia a 23 Radości Tory.
- Ósmym miesiącem kalendarza jest Cheszwan.
- Dziewiąty - Kislew. 25 dnia przypada święto Chanuka, które trwa do 1 lub 2 dnia kolejnego miesiąca.
- Dziesiąty to Tewet, jego 10 dnia obchodzony jest publiczny post upamiętniający początek oblężenia Jerozolimy przez Babilończyków. To jedyny post obchodzony nawet podczas szabatu.
- Jedenasty - Szewat
- Dwunasty to Adar. Zaczyna się na przełomie lutego i marca i stanowi najweselszy okres w roku. W czasie jego trwania przypada święto Purim. Natomiast 7 dzień Adar to rocznica urodzin i śmierci Mojżesza.

Tydzień żydowski liczy 7 dni. Zgodnie z tradycją rozpoczyna się w niedziele, która jest jego 1 dniem. Ostatnim, siódmym dniem jest Szabat, stanowiący jedna z najważniejszych świąt żydowskich. Dni tygodnia nie mają nazw własnych. Określane są kolejnymi cyframi, a dokładniej literami, ponieważ w języku hebrajskim każda litera posiada swą wartość liczbową. Tak wiec poczynając od dnia pierwszego są to:
- Alef
- Bet
- Gimel
- Dalet
- He
- Waw
- Szabat

To odpowiednio nam daje:
- Jom riszon
- Jom szeni
- Jom szliszi
- Jom rewi
- Jom chamiszi
- Jom sziszi
- Szabat

Doba według kalendarza żydowskiego rozpoczyna się wieczorem zaraz po pojawieniu się pierwszej gwiazdy i trwa aż do zmierzchu dnia następnego. Zasada ta wynika bezpośrednio z interpretacji Tory , która mówi: "(...) i nazwał Bóg światłość dniem a ciemność nazwał nocą. I nastał wieczór i poranek, dzień pierwszy" (Rdz. 1,5)
Począwszy od starożytnej Babilonii, poprzez Asyrie i Egipt kalendarzem i jego sprawami zawsze zajmowali się kapłani. Istniał nawet cały system, który nakładał na nich obowiązek powiadamiania ludności o początku nowego miesiąca. Sygnałem tym było rozpalenie ognia na górze Oliwnej. Współczesny kalendarz hebrajski stworzył rabin Hilled II. Miesiące wyznacza w nim nie obserwacja lecz czysta kalkulacja matematyczna. To jego zasługą jest pojawienie się co 3 lata dodatkowego 13 miesiąca ( drugi Adar). Dzięki temu święto Pesach zawsze jest świętem wiosennym.
Kalendarze żydowskie są drukowane i powszechnie dostępne. Można znaleźć w nich zarówno dane dotyczące świąt jak i dokładne godziny i minuty rozpoczęcia i końca Szabatu.

Źródła:
Alan Unterman "Żydzi. Wiara i życie", Łódź 1989
Ninel Kameraz-Kos "Świeta i obyczaje żydowskie", Warszawa 2000
Simon Philip De Vries "Obrzedy i symbole Żydow" Krakow 1999

pscola